Hezkuntza, patata poltsa bat bezala, salgai

 STEILAS erakundeak hezkuntza salgai izeneko dokumentala egitea erabaki du hezkuntzaren egoeraren atzean pertsonek dituzten behar eta eskubideak aztertzen ditu. Gainera, hezkuntza gauza sinplea ez dela erakusten du politikarekin harreman estua duelako eta politikariek haiek nahi duten bezala moldatu dezaketelako. Hau nabaritzen da gobernu aldaketak gertatzen direnean: gobernuz aldatzen da Espainia eta, kasualitatez, hezkuntza-lege berri bat agertzen da.


Hezkuntza igogailu lana egiten du, sozialki behean daudenei igotzeko aukera ematen dietelako. Eta eskola publikoei esker, biztanleria formatu daiteke eta langile-klasekoentzat konkista bat da. Baina azken urte hauetan hezkuntza publikoak denetariko erasoak jasan ditu eta ahuldu egin da hezkuntza arloko zerbitzu publikoak pribatizatzeko hainbat erakunde ahaleginak egiten dituztelako. Nahiz eta politikak asko eragin aipatutakoan, gizarte arazoa da normalizatzen delako hezkuntza publikoaren gutxieztea. Egia esan, hezkuntza-kontzertatua hobeagoa edo prestigio altuagua daukala pentsatzen da gizarte ikuspuntutik begiratuta. Pisa Informean Espainiako eskola kontzertatuak %32a dela agertzen da eta kezkatzekoa da; ordaindu behar da hezkuntza jasotzeko nahiz eta hezkuntza publikoa eskubide bat izan.


Alde batetik, hezkuntza kontzertatua erligioarekin zerikusia dauka eskola kontzertatu asko erligiosoak baitira. Eskola mota hauek pedagogia berriztatzaile eta alternatiboen etxea bihurtu dira ere eskola publikoetan ematen ez diren metodologiak erabiltzen dituztelako: motessori, pickler… Baina bidezkoa da ordaintzea hezkuntza jasotzeko? Horri hezkuntza kontzertatuaren prestigioa gehitzen baldin badiogu eskola publikoa baino hobea dela, gizarte ikuspuntutik, esan genezake. Eskola kontzertatuen webguneetan, gehienetan, metodologiaren zatian berriztatzaile edo desberdina dela esaten dute, baina hori ez du esan nahi besteekin konparatuz hobea dela.


Bestalde, trantzizioari esker eskola laikoa aldarrikatu zen eta Euskal Herrian euskararen indarra handitu zen ikastoleei esker. 1993. urtean ikastolak publikoak bilakatu ziren eta hezkuntza autonomiaren esku dago baina Madrilen egindako legeen menpe dago ere. Honi esker euskararen altsapena egin zen, Frankorekin ezin zelako euskaraz hitz egin. Gaur egun ere ikastolen eta eskola kontzertatuen hizkuntza desberintasunak nabaritzen dira eskola kontzertatuetan, ikastola publikoak direlako izan daiteke.


Aipatutakoaz gain, dokumentalean empresen eta hezkuntza-sistemaren arteko lotura aipatzen zen. Askotan enpresaaskok proiektuak egiten dituzte non eskolen kolaborazioa izaten dute. STARTinnova proiektua, adibidez, pasa den kurtsoan aurrera ermanadako proiektu bat da eta Euskadi, Asturias, Valencia, Rioja eta Castilla Leon komunitateetan egin zen. 2.500 ikasle parte hartu zuten eta empresa bat sortzea eta ekimena saritzea zen helburu nagusia. Ikasle horiek 16-17 urtekoak dira eta Batxilergo eta lan-prestakuntzako zikloetara dago zuzenduta. Mota honetako proiektuen bitartez, lan mundura bideratzen dituzte ikasleak eta langile mota jakin bat sortzeko aukera daukate enpresek. Gizartea moldatzeko tresna da hezkuntza ideologiak, pentsamoldeak, pertsonak eta haien etorkizuna moldatu dezakelako. Horregatik, hezkuntza sistemari dagokionez, fundazio askoren (La Caixa, kutxabank…) interesa didaktikoa ez dela dirudi.


Hezkuntza-sistema lehiakortasuna sustatzen du aipatutako enpresen proiektu eta ebaluazio-sistemaren bitzartez. Nota altuen glorifikazioa eskolan arazoak dauzkatenen irakaskuntza-prozesua moteldu eta oztopatzen dute. Bai eskola publikoan eta bai kontzertatuan ebaluazio-sistema zenbakien bidezko kalifikazioetan oinarritzen denez, ikasleen arteko lehiakortasuna altua da nota altuenak dituztenek etekinak ateratzeko aukera gehiago dituztelako; hala nola, erasmus, bekak… Beraz, ikasleen pentsamoldea moldatzen da eta bizitza lehia bat dela eta hoberena izatea lehentasuna dela pentsatu dezakete.


Eskola kontzertatu eta publikoen arteko aniztasun ezberdintasunei dagokienez, guettoak sortzen direla aipatzen da dokumentalean. Eskola publikoa kontzertatua baino anitzagoa dela nabaritzen da kontzertatura gizarteko sektore zehatz bat soilik joan daitekelako. Publikoan, berriz, ekonomia, etnia eta jatorri ezberdineko ikasleak joateko aukera ematen duenez, eskola dagoen auzoaren errealitatea erakusten du. Aniztasuna tolerantzia lantzea eragiten du besteen desberdintasunak ulertzeko pentsamoldea moldatu behar delako. Horregatik, eskola publikoak onurak ekarri dezake gaur egungo gizarteari.


Gainera, dokumentalean Marruecoseko emakume bat agertzen zen eta bere umea matrikulatzeko eskola kontzertatuetan zailtasunak zituela aipatu zuen. Tolerantzia eza dagoela dirudi eta diskriminazioa ematen dela hezkuntza-sisteman ageri dago. Emakumearen esanetan: “me dijeron que no podía matricularlo porque no podríamos pagarlo”. Komentario horrek arrazakeria, aurreiritsi klasistak eta diskriminazioz beteta dago eta eskola kontzertatua leku txarrean uzten du. Eta esandakoari gehitzen baldin badiogu eskola kontzertatuetan aniztasuna oso txikia dela, elitismoa ematen dela pentsa daiteke.


Bukatzeko, giza-mugimenduei erreferentzia egin behar zaie eskoletan jorratzea beharrezkoa delako. Eskola publikoetan feminismoa, tolerantzia eta horrelako mugimenduak jorratzen dira baina eskola pribatuan segregazioa ematen denez, gizartearen alderdi jakin batek soilik eskuratu dezakelako, balore horiek ematea zailagoa da eta askotan ez dira ematen. Horregatik, eskola mota horien arteko oreka beharrezkoa da, dirua ez delako kalitatearen sinonimoa. Hezkuntza ez da patata poltsa bat, ez dago salgai.

STEILAS. (2019). Hezkuntza salgai. [bideo fitxategia]. https://www.youtube.com/watch?v=JCv_Katd6uY